Προϋποθέσεις εκκρεμοδικίας – Πότε πάυει

Η εκκρεμοδικία είναι μία κρίσιμη έννοια στο αστικό δικονομικό δίκαιο και επηρεάζει τη δυνατότητα να εισαχθεί εκ νέου προς εκδίκαση η ίδια υπόθεση μεταξύ των ίδιων διαδίκων. Ρυθμίζεται κυρίως από τον Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας (ΚΠολΔ) και αποσκοπεί στην αποφυγή έκδοσης αντιφατικών αποφάσεων και στην προστασία της δικαστικής ασφάλειας.

Τι είναι η εκκρεμοδικία;

Η εκκρεμοδικία είναι η νομική κατάσταση κατά την οποία μία υπόθεση έχει ήδη εισαχθεί προς εκδίκαση και εκκρεμεί η έκδοση απόφασης. Αυτό σημαίνει ότι οι διάδικοι δεν μπορούν να επαναφέρουν την ίδια ακριβώς υπόθεση για νέα συζήτηση σε άλλο δικαστήριο όσο η πρώτη δεν έχει κριθεί με τελεσίδικη απόφαση.

Τι προβλέπει το άρθρο 222 ΚΠολΔ για την εκκρεμοδικία

Σύμφωνα με την παράγραφο 1 του άρθρου 222 του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας (ΚΠολΔ), όταν έχει ήδη ξεκινήσει μια δίκη – δηλαδή όταν έχει επέλθει εκκρεμοδικία κατά το άρθρο 221 παρ. 1 περ. α’ ΚΠολΔ – δεν επιτρέπεται να κινηθεί άλλη, νέα δίκη για την ίδια διαφορά, ανάμεσα στα ίδια πρόσωπα, εφόσον αυτοί εμφανίζονται με την ίδια ιδιότητα. Αυτό ισχύει ανεξαρτήτως του ποιο δικαστήριο καλείται να εκδικάσει τη δεύτερη υπόθεση.

Η παράγραφος 2 του ίδιου άρθρου προβλέπει ότι, αν μέσα στην περίοδο της εκκρεμοδικίας ασκηθεί νέα αγωγή, ανταγωγή ή κυρία παρέμβαση (ή ακόμη και ένσταση συμψηφισμού) για την ίδια υπόθεση, η δίκη αυτή αναστέλλεται αυτόματα – ακόμα και χωρίς σχετικό αίτημα από κάποιον διάδικο – μέχρι να ολοκληρωθεί η πρώτη δίκη.

Ποιες είναι οι προϋποθέσεις για να ισχύει η ένσταση εκκρεμοδικίας;

Για να γίνει δεκτή η ένσταση εκκρεμοδικίας, σύμφωνα με το άρθρο 222 ΚΠολΔ, πρέπει να ισχύουν σωρευτικά τα εξής:

1. Ύπαρξη προηγούμενης, εκκρεμούς δίκης
Πρέπει να έχει ήδη ασκηθεί άλλη δίκη που να εκκρεμεί, είτε στο ίδιο είτε σε διαφορετικό δικαστήριο. Η δίκη αυτή πρέπει να αφορά το ίδιο ζήτημα.

2. Ταυτότητα διαδίκων
Τα πρόσωπα που συμμετέχουν στη δεύτερη δίκη πρέπει να είναι τα ίδια με αυτά της πρώτης, εμφανιζόμενα με την ίδια δικονομική ιδιότητα (π.χ. ως ενάγων και εναγόμενος). Ακόμη και αν αλλάξει η ιδιότητα σε άλλη διαδικασία, το δεδικασμένο της απόφασης μπορεί να τους δεσμεύει.

3. Ταυτότητα διαφοράς
Αυτό σημαίνει ότι:

Το δικαίωμα που προβάλλεται είναι το ίδιο.

Το αντικείμενο της διαφοράς δεν διαφέρει ουσιαστικά.

Η ιστορική και νομική βάση είναι η ίδια: δηλαδή, η αγωγή στηρίζεται στα ίδια πραγματικά περιστατικά και στον ίδιο νομικό ισχυρισμό. Αν αλλάξει είτε η βάση των γεγονότων είτε η νομική αιτία, ενδέχεται να αρθεί η εκκρεμοδικία.

Τι συνεπάγεται η εκκρεμοδικία για τη νέα δίκη;
Η ύπαρξη εκκρεμοδικίας λειτουργεί ως δικονομικό απαράδεκτο. Όμως, σε αντίθεση με άλλες περιπτώσεις απαράδεκτου, δεν απορρίπτεται η νέα αγωγή, αλλά αναστέλλεται η εκδίκασή της.

Η αναστολή ισχύει μέχρι να τελειώσει η πρώτη δίκη, είτε με απόφαση είτε με κατάργηση της δίκης (π.χ. από παραίτηση ή άλλη διαδικαστική εξέλιξη).

Η αναστολή αυτή δεν απαιτεί καν ένσταση από κάποιον διάδικο – μπορεί να την επιβάλει το δικαστήριο και αυτεπαγγέλτως, δηλαδή από μόνο του. Ο λόγος είναι ότι η εκκρεμοδικία επηρεάζει την έννομη τάξη συνολικά, και το άρθρο 222 ΚΠολΔ έχει σχεδιαστεί προς το δημόσιο συμφέρον, ώστε να αποφευχθούν αντικρουόμενες αποφάσεις για την ίδια υπόθεση.

Πότε θεωρείται ότι υπάρχει εκκρεμοδικία;

Για να υπάρξει εκκρεμοδικία, πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά οι εξής προϋποθέσεις:

1. Ταυτότητα των διαδίκων
Οι αντίδικοι πρέπει να είναι ακριβώς οι ίδιοι. Δηλαδή, το πρόσωπο που ενάγει και το πρόσωπο που ενάγεται να είναι ίδια με εκείνα που μετέχουν και στη δεύτερη δίκη, με την ίδια ιδιότητα (π.χ. ως φυσικό πρόσωπο και όχι ως εκπρόσωπος άλλου).

2. Ταυτότητα αιτήματος
Το αιτούμενο της αγωγής πρέπει να είναι το ίδιο. Δηλαδή, να ζητείται ακριβώς το ίδιο αποτέλεσμα (π.χ. καταβολή συγκεκριμένου ποσού ή αναγνώριση δικαιώματος).

3. Ταυτότητα ιστορικής και νομικής βάσης
Η ιστορική βάση (τα πραγματικά περιστατικά) και η νομική βάση (το δίκαιο που επικαλείται ο ενάγων) πρέπει να είναι ίδιες. Αν αλλάξει η νομική θεμελίωση, ενδέχεται να αρθεί η εκκρεμοδικία.

4. Να εκκρεμεί δίκη σε ισχύ
Η πρώτη δίκη πρέπει να εκκρεμεί. Αν έχει τελεσιδικήσει, τότε δεν υπάρχει εκκρεμοδικία αλλά δεδικασμένο.

Νομική βάση – Τι προβλέπει ο ΚΠολΔ;

Σύμφωνα με τον άρθρο 222 ΚΠολΔ, «αν υπάρχει εκκρεμοδικία, η νέα αγωγή απορρίπτεται ως απαράδεκτη». Αυτό σημαίνει πως το δικαστήριο δεν εισέρχεται στην ουσία της υπόθεσης, αλλά την απορρίπτει για τυπικούς λόγους.

Επιπλέον, ο εναγόμενος μπορεί να επικαλεστεί την ένσταση εκκρεμοδικίας κατά την πρώτη συζήτηση της νέας αγωγής.

Διαφορές με το δεδικασμένο
Είναι σημαντικό να διαχωρίσουμε την εκκρεμοδικία από το δεδικασμένο:

Η εκκρεμοδικία εμποδίζει να συζητηθεί εκ νέου υπόθεση που εκκρεμεί.

Το δεδικασμένο εμποδίζει να συζητηθεί εκ νέου υπόθεση που έχει ήδη κριθεί τελεσίδικα.

Πότε παύει η εκκρεμοδικία;

Η εκκρεμοδικία παύει να υφίσταται όταν:

1. Εκδοθεί απόφαση
Όταν η υπόθεση κριθεί με τελεσίδικη απόφαση, η εκκρεμοδικία παύει και αντικαθίσταται από δεδικασμένο.

2. Ανακληθεί η αγωγή
Αν ο ενάγων παραιτηθεί από την αγωγή του ή την ανακαλέσει, τότε δεν υπάρχει πλέον εκκρεμοδικία, αφού η υπόθεση δεν εξετάζεται πλέον από το δικαστήριο.

3. Απορριφθεί η αγωγή ως απαράδεκτη
Αν η πρώτη αγωγή απορριφθεί χωρίς να εξεταστεί στην ουσία (π.χ. για τυπικούς λόγους), τότε δεν υπάρχει ουσιαστικό εμπόδιο να επαναφερθεί η υπόθεση.

4. Εκλείψει η ταυτότητα διαδίκων ή αιτήματος
Αν αλλάξει η νομική ή ιστορική βάση ή αν τροποποιηθούν τα πρόσωπα της δίκης, η νέα αγωγή δεν προσκρούει στην εκκρεμοδικία.

Τι κινδύνους εγκυμονεί η εκκρεμοδικία;

Η κατάθεση νέας αγωγής κατά τη διάρκεια εκκρεμοδικίας μπορεί να οδηγήσει:

Σε απόρριψη ως απαράδεκτης με έξοδα για τον ενάγοντα.

Σε καθυστέρηση απονομής δικαιοσύνης.

Σε δικονομικές επιπλοκές, ειδικά αν ασκηθούν πολλαπλές διαδικασίες για την ίδια υπόθεση.

Πρακτικές συμβουλές
Πριν ασκήσετε νέα αγωγή, βεβαιωθείτε ότι δεν εκκρεμεί προηγούμενη δίκη με το ίδιο αντικείμενο.

Συμβουλευτείτε δικηγόρο για να εξετάσει τη νομική και ιστορική βάση της υπόθεσης.

Αν υπάρχει εκκρεμοδικία και επιθυμείτε αλλαγή, σκεφτείτε τροποποίηση ή συμπλήρωση της ήδη ασκηθείσας αγωγής.

Συμπέρασμα

Η εκκρεμοδικία είναι ένας θεσμός που διασφαλίζει τη σταθερότητα της δικαστικής διαδικασίας και προλαμβάνει καταχρήσεις και σύγχυση στα δικαστήρια. Η σωστή κατανόηση των προϋποθέσεών της αλλά και των τρόπων που παύει να ισχύει, είναι ουσιώδης για κάθε νομική στρατηγική. Η συμβουλή έμπειρου νομικού είναι απαραίτητη για την αποφυγή λαθών με σοβαρές δικονομικές συνέπειες.