Ψευδορκία μάρτυρα – Πώς στοιχειοθετείται το έγκλημα

Η ψευδορκία αποτελεί ένα από τα πιο σοβαρά εγκλήματα που σχετίζονται με τη λειτουργία της δικαιοσύνης. Η κατάθεση ψευδών γεγονότων από έναν μάρτυρα μπορεί να επηρεάσει άμεσα την έκβαση μιας υπόθεσης, και γι’ αυτό η έννομη τάξη την αντιμετωπίζει αυστηρά. Στο άρθρο αυτό, θα εξετάσουμε πώς στοιχειοθετείται το έγκλημα της ψευδορκίας, ποιοι είναι οι όροι και οι προϋποθέσεις για την ποινική του ευθύνη, καθώς και ποιες είναι οι νομικές συνέπειες.

Τι είναι η ψευδορκία μάρτυρα;

Η ψευδορκία είναι το έγκλημα που τελείται όταν ένας μάρτυρας καταθέτει εσκεμμένα ψευδή γεγονότα ενόρκως ενώπιον αρμόδιας αρχής, κατά τη διάρκεια δικαστικής ή διοικητικής διαδικασίας. Πρόκειται για έγκλημα κατά της απονομής της δικαιοσύνης, καθώς διαστρεβλώνει την αναζήτηση της αλήθειας και την έκδοση δίκαιης απόφασης.

Ψευδορκία μάρτυρα – Πότε στοιχειοθετείται σύμφωνα με το άρθρο 224 ΠΚ

Σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 224 παρ. 1 του Ποινικού Κώδικα (όπως ισχύει από την 1η Ιουλίου 2019 με τον Ν. 4619/2019), όποιος εξετάζεται ως μάρτυρας ή διάδικος ενώπιον δικαστηρίου ή αρμόδιας αρχής και εν γνώσει του καταθέτει ψευδώς, αποκρύπτει ή αρνείται την αλήθεια για στοιχεία που αφορούν την υπόθεση, τιμωρείται με φυλάκιση από τρεις μήνες έως τρία έτη, καθώς και χρηματική ποινή.

Πότε θεμελιώνεται το αδίκημα
Για να θεωρηθεί ότι κάποιος διαπράττει το αδίκημα της ψευδούς κατάθεσης (ψευδορκίας), θα πρέπει να πληρούνται ορισμένες προϋποθέσεις:

Η κατάθεση να δίνεται στο πλαίσιο επίσημης εξέτασης:
Ο δράστης πρέπει να καταθέτει ως μάρτυρας ή διάδικος, ενώπιον αρχής που έχει αρμοδιότητα να διερευνήσει την υπόθεση, όπως ένα δικαστήριο, ανακριτική αρχή ή επιτροπή.

Το περιεχόμενο της κατάθεσης να είναι ψευδές:
Τα γεγονότα που καταθέτει πρέπει να είναι αντικειμενικά ψευδή. Στην ψευδή κατάθεση συμπεριλαμβάνονται και εκφράσεις γνώμης ή κρίσης, εφόσον συνδέονται άμεσα με τα αναφερόμενα περιστατικά.

Ο μάρτυρας να έχει επίγνωση της αναλήθειας:
Απαιτείται άμεσος δόλος, δηλαδή ο καταθέτων να γνωρίζει ότι αυτά που λέει δεν είναι αληθινά ή να γνωρίζει τα αληθινά περιστατικά και να τα αποκρύπτει ή να τα αρνείται συνειδητά.

Τα ψευδή στοιχεία να σχετίζονται με την υπόθεση:
Τα περιστατικά πρέπει να αναφέρονται σε πραγματικά γεγονότα, που είναι συγκεκριμένα, σαφώς προσδιορισμένα (σε χρόνο και τόπο), και να συνδέονται με την υπόθεση. Δεν έχει σημασία αν τα γεγονότα είναι ουσιώδη ή επουσιώδη ή αν επηρέασαν την τελική απόφαση του δικαστηρίου.

Σημαντικές επισημάνσεις
Το αδίκημα στοιχειοθετείται ανεξαρτήτως αποτελέσματος. Δηλαδή, δεν απαιτείται να αποδειχθεί ότι η ψευδής κατάθεση επηρέασε την απόφαση.

Αν δεν υπάρχει ενσυνείδητη ψευδής δήλωση, αλλά λανθασμένη εκτίμηση ή άγνοια, τότε δεν υπάρχει ποινική ευθύνη.

Η απόκρυψη της αλήθειας, ακόμα και χωρίς ρητό ψέμα, τιμωρείται το ίδιο, εφόσον γίνεται με πρόθεση.

Παράδειγμα νομολογίας
Όπως έκρινε ο Άρειος Πάγος (ΑΠ 230/2020 και ΑΠ 126/2020), αρκεί τα ψευδή στοιχεία να σχετίζονται γενικά με την υπόθεση, ακόμα κι αν δεν είναι καθοριστικής σημασίας. Το αν επηρέασαν ή όχι την έκβαση της δίκης δεν ενδιαφέρει για τη στοιχειοθέτηση του εγκλήματος.

Που προβλέπεται νομικά;

Η ψευδορκία μάρτυρα προβλέπεται στον Ποινικό Κώδικα, στο άρθρο 224, το οποίο αναφέρει:

«Όποιος, εν γνώσει του, καταθέτει ψευδώς ενόρκως ενώπιον δικαστικής ή άλλης αρχής που έχει εξουσία να λαμβάνει ένορκες καταθέσεις, τιμωρείται με κάθειρξη έως 10 έτη.»

Ποια είναι τα βασικά στοιχεία για τη στοιχειοθέτηση;
Για να θεωρηθεί ότι έχει τελεστεί το αδίκημα της ψευδορκίας, θα πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά τα εξής στοιχεία:

1. Ένορκη κατάθεση
Η πράξη πρέπει να έχει τελεστεί υπό όρκο. Αυτό σημαίνει ότι η κατάθεση δόθηκε με δέσμευση του μάρτυρα να πει την αλήθεια, όπως προβλέπεται από τη διαδικασία (πολιτική, ποινική, διοικητική, πειθαρχική).

2. Ψευδές περιεχόμενο
Η κατάθεση πρέπει να περιλαμβάνει ψευδή γεγονότα, δηλαδή αναλήθειες που έχουν αντικειμενική σημασία για την υπόθεση.

3. Δόλος
Ο μάρτυρας πρέπει να γνωρίζει ότι τα όσα δηλώνει είναι ψευδή. Αν ο μάρτυρας παραπλανηθεί, έχει εσφαλμένη πεποίθηση ή υπάρχει παρερμηνεία, δεν στοιχειοθετείται ψευδορκία.

4. Κατάθεση ενώπιον αρμόδιας αρχής
Η κατάθεση πρέπει να δίνεται ενώπιον αρμόδιας αρχής που έχει δικαίωμα να λαμβάνει ενόρκως μαρτυρίες, όπως ένα δικαστήριο ή μια ανακριτική αρχή.

Ποιοι μπορούν να κατηγορηθούν;

Η ψευδορκία αφορά αποκλειστικά μάρτυρες. Δεν μπορεί να καταλογιστεί σε διάδικο ή κατηγορούμενο που ψεύδεται για την υπεράσπισή του, διότι ο τελευταίος έχει δικαίωμα σιωπής ή και αναληθούς υπεράσπισης χωρίς ποινικές συνέπειες.

Αντιθέτως, ο μάρτυρας, ακριβώς επειδή ορκίζεται να πει την αλήθεια και δεν εμπλέκεται ως κατηγορούμενος, έχει υποχρέωση ειλικρίνειας, αλλιώς διαπράττει ποινικό αδίκημα.

Ποινές και συνέπειες

Η ψευδορκία τιμωρείται με κάθειρξη έως 10 έτη. Αν η ψευδής μαρτυρία συνέβαλε στην καταδίκη ενός αθώου προσώπου, τότε προβλέπονται βαρύτερες ποινές, ειδικά αν η συνέπεια είναι πολυετής κάθειρξη ή ισόβια ποινή στον αδίκως καταδικασθέντα.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί να υπάρξει και απαλλαγή ή μείωση ποινής, αν ο μάρτυρας ανακαλέσει εγκαίρως τη δήλωσή του ή βοηθήσει στην αποκατάσταση της αλήθειας.

Πότε δεν υφίσταται ψευδορκία;
Δεν συνιστά ψευδορκία:

Αν ο μάρτυρας δεν κατέθεσε ενόρκως.

Αν η αναλήθεια αφορούσε εκτίμηση ή γνώμη και όχι πραγματικά γεγονότα.

Αν υπήρχε εσφαλμένη αντίληψη ή αβεβαιότητα από πλευράς του μάρτυρα.

Αν προέκυψε παρανόηση του ερωτήματος.

Πώς αποδεικνύεται;

Η ψευδορκία δεν είναι εύκολο να αποδειχθεί, καθώς απαιτείται:

Απόδειξη της ψευδούς φύσης της κατάθεσης

Απόδειξη ότι ο μάρτυρας είχε πλήρη επίγνωση της αναλήθειας

Συχνά χρησιμοποιούνται άλλα αποδεικτικά μέσα (π.χ. έγγραφα, μαρτυρίες, τεχνικές εκθέσεις)

Τι μπορεί να κάνει ο θιγόμενος;
Αν κάποιος θεωρεί ότι εις βάρος του έχει κατατεθεί ψευδής μαρτυρία, μπορεί να:

Καταθέσει μήνυση για ψευδορκία μάρτυρα

Ζητήσει τη διερεύνηση της αλήθειας μέσα από νέα αποδεικτικά στοιχεία

Ασκεί έφεση ή αναψηλάφηση, αν η ψευδής μαρτυρία οδήγησε σε αρνητική για τον ίδιο απόφαση

Συμπερασματικά

Η ψευδορκία αποτελεί βαρύτατο αδίκημα που θίγει τον πυρήνα της απονομής δικαιοσύνης. Ο μάρτυρας φέρει βαριά ευθύνη, όχι μόνο ηθική, αλλά και ποινική. Η έννομη τάξη αντιμετωπίζει την ψευδορκία με αυστηρότητα, καθώς μπορεί να ανατρέψει ισορροπίες και να αδικήσει αθώους.

Η συνεργασία με έμπειρο νομικό εκπρόσωπο είναι καθοριστική για όποιον εμπλέκεται σε υπόθεση όπου τίθεται θέμα ψευδορκίας.